Czy analiza składu ciała jest użytecznym badaniem dla pacjenta z cukrzycą? Na to pytanie odpowiada Regina Kijewska — edukator diabetologiczny, pielęgniarka, dietetyk.

Pracuję od prawie 30 lat z chorymi na cukrzycę i otyłością. Na początku lat 90 pojawiła się w moim gabinecie waga z możliwością dokonywania analizy składu ciała, ale nie potrafiłam z niej korzystać. Sądziłam, że to jedno z kolejnych zbędnych narzędzi zalegających w szafie. Jednak moje podejście do wykorzystania analizatora w pracy z pacjentem się zmieniło. W chwili obecnej stanowi jedno z najważniejszych urządzeń i nie wyobrażam już sobie pracy bez niego. Zachęcam Państwa do wykonywania analizy składu ciała. Sprawdźcie, jak pomocne i użyteczne jest to badanie, zarówno dla pacjenta jak i zespołu leczącego.

Co umożliwia analiza składu ciała?

Przeprowadzenie analizy składu ciała pomaga dokładniej określić procentową zawartość składników ciała takich jak:

• tkanka tłuszczowa,
• tkanka mięśniowa,
• masa kostna,
• całkowita zawartość wody,
• BMI (Body Mass Index),
• podstawowa przemiana materii.

Co oznacza analiza składu ciała?

Aby dokonać analizy składu ciała, należy przeprowadzić pomiar przy za pomocą bioimpedancji elektrycznej (BIA). W trakcie pomiaru tą metodą, przez ciało człowieka przepływa prąd o bezpiecznym natężeniu (50 kHz lub różne częstotliwości np. 50 kHz, 5 kHz).
Uwaga! Tkanka tłuszczowa w porównaniu z wodą, tkanką kostną i mięśniową, słabiej przewodzi prąd, gdyż mieści w sobie mało wody. Dlatego też stawia znaczny opór podczas mierzenia.

Jak prawidłowo przeprowadzić analizę składu ciała na analizatorze?

1. Unikaj wykonywania pomiarów po intensywnym wysiłku fizycznym.
2. Nie wykonuj pomiaru bezpośrednio po jedzeniu lub przyjęciu dużej ilości płynów.
3. Pomiar powinien zostać wykonany minimum 3 godziny po posiłku.
4. Upewnij się, że podczas przeprowadzania badania ręce osoby badanej nie stykają się z resztą ciała, a uda nie są złączone. Jeśli istnieje taka konieczność, możesz umieścić suchy ręcznik między udami oraz między bokami ramion.
5. Podczas przeprowadzania kolejnych analiz staraj się odtworzyć w jak największym stopniu warunki panujące podczas poprzedniej analizy. Zwrócić uwagę, aby nawodnienie organizmu, czas od ostatniego posiłku oraz pora dnia były do siebie zbliżone podczas każdego pomiaru.
6. Stopy osoby badanej powinny być czyste.
7. Podczas przeprowadzania analizy ręce należy trzymać skierowane ku dołowi.
8. Upewnij się, że stopy są prawidłowo ustawione na platformie oraz mają kontakt z elektrodami.
9. Analizator składu ciała ISTEL WA-200 powinien być umiejscowiony na twardej i stabilnej powierzchni.
10. Podczas wykonywania analizy osoba badana musi być boso (bez skarpet, obuwia, rajstop), ponieważ jakikolwiek materiał zmienia oporność ciała i wykonany pomiar może być nieprawidłowy.
11. Podczas przeprowadzania analizy składu ciała u kobiet, duże znaczenie ma faza cyklu menstruacyjnego, ponieważ ilość wody w organizmie podczas miesiączki jest zwiększona.
12. Nie należy wykonywać analizy składu ciała u osób z rozrusznikiem serca i metalowymi implantami, kobiet w okresie ciąży, a także u osób cierpiących na padaczkę.

Co zrobić po otrzymaniu wyniku?

Warto swoje wyniki skonsultować z lekarzem lub specjalistą, który posiada doświadczenie i wiedzę na temat interpretacji pomiarów analizy składu ciała. Na jej podstawie potrafi wysnuć wnioski i zalecić właściwe postępowanie.

Jak prawidłowo interpretować wyniki analizy składu ciała?

Indeks masy ciała (BMI)

BMI (Body Mass Index) to podstawowy współczynnik, dzięki któremu można sklasyfikować masę ciała człowieka i ocenić stan zdrowia. Aby wyliczyć BMI, należy wartość masy ciała (w kg) podzielić przez wzrost (w m²).  Normy wskaźnika BMI, to:

BMI u dzieci oblicza się podobnie jak w przypadku dorosłych, jednakże do interpretacji wyników wykorzystuje się siatki centylowe.

Tkanka tłuszczowa (%) – FAT

Dzięki ocenie zawartości tkanki tłuszczowej (%) w ciele można zdiagnozować nadwagę lub otyłość. Procentowa zawartość tej tkanki może się różnić w zależności od płci i wieku badanej osoby. Jeżeli wartość parametru wykracza poza normę, może to świadczyć o nadwadze bądź otyłości. Masa tkanki tłuszczowej powinna mieścić się w zakresie normy.

Ciekawostka! U kobiet tkanka tłuszczowa pełni dodatkowo rolę zapasową i zabezpiecza ciało w czasie ciąży, porodu bądź laktacji. Warunkuje także gospodarkę hormonalną.

Masa mięśniowa (%) – MUS

Mówi o sprawności oraz zdrowiu organizmu. Masa mięśni szkieletowych i masa kostna są dla ciała „rusztowaniem”.

Zawartość tkanki mięśniowej poniżej przedstawionej normy, świadczy o tym, iż w ciele, przeważa tłuszcz i woda. Kulturyści i zawodowi sportowcy mają podwyższony poziom tkanki mięśniowej.

Masa kostna (%) – BON

W organizmie człowieka masa układu kostnego jest stała, ale niektóre choroby, m.in. osteoporoza, mogą przyczynić się do zmniejszenia gęstości kości. Procent masy ciała nie zmienia się podczas spadku lub wzrostu masy ciała.

BMR (współczynnik podstawowej przemiany materii) – KCAL

BMR – (Basal metabolic rate) to najmniejsza liczba energii (kalorii), której człowiek potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania w trakcie spoczynku. To inaczej miernik podstawowej przemiany materii (PPM). Wszelkie aktywności, tj. prace domowe czy treningi na siłowni zwiększają zapotrzebowanie na energię.

Jak obliczyć zapotrzebowanie kaloryczne?

To proste! Jest kilka czynników, które należy uwzględnić:

• wzrost w centymetrach,
• waga ciała podana w kilogramach,
• wiek w latach,
• płeć.

Zgodnie ze wzorem Mifflina, podstaw dane:

Dla kobiety: BMR= (9,99 x waga) + (6,25 x wzrost) – (4,92 x wiek) – 161

Dla mężczyzny: BMR = (9,99 x waga) + (6,25 x wzrost) – (4,92 x wiek) + 5

Całkowita zawartość wody (%) – TBW

Zawartość wody pokazuje, jak nawodniony jest organizm. Ciało człowieka w głównej mierze składa się z wody (w mięśniach może być nawet 75% wody). Na jej poziom w ciele może wpływać wiek, skład ciała, stopień aktywności i płeć. Zbyt niski poziom nawodnienia może wywołać skurcze mięśni, zaparcia, suchość błon śluzowych i skóry, zmęczenie oraz bóle głowy.

Podsumowanie interpretacji analizy składu ciała

Analiza składu  ciała obrazuje stan i przebieg procesu zmian poszczególnych elementów, takich jak: całkowita zawartość wody, masa kostna, masa mięśniowa, tkanka tłuszczowa oraz BMI. Patrząc na raport, mamy pełen obraz, tzw. „rachunek sumienia” dotyczący przemian metabolicznych w organizmie człowieka. Masa ciała stanowi istotny element zmian, ale nie odzwierciedla ich w całości.  Należy w szczególności  zwrócić uwagę na ubytek tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej oraz zawartość wody w organizmie.

Podstawę analizy składu ciała stanowi odpowiednia interpretacja. Największą uwagę najczęściej zwracamy na ubytek  masy ciała. Mniej kilogramów na wadze, to najczęściej zadowolony lekarz i szczęśliwy pacjent, ale czy zawsze mamy się z czego cieszyć?

Otóż jeżeli obserwujemy, że  spadek zawartości  wody, spadek masy mięśniowej, % zawartość tkanki tłuszczowej nie ulega zmianie, to dowód na to, że pacjent  nie nawadniał się, podaż płynów była zbyt niska.  Reasumując – „uciekła” woda,  a nie tkanka tłuszczowa.

Wskazówka: Zwiększ podaż płynów!

Ile płynów powinniśmy dostarczać organizmowi?

Zgodnie z zaleceniami  człowiek powinien wypijać około 1 litra płynów na 30 kg masy ciała.

Przykład:

Osoba o masie ciała 70 kg powinna wypić  min. 2 litry wody  w czasie dnia.

 Jak nawadniać organizm?

• na czczo – 250 ml
• 1 godz. po posiłku – 250 ml
• ½ godz. przed kolejnym posiłkiem

Uwaga! Wodę należy pić systematycznie małymi łykami. Dobrze obrazuje to porównanie: „Gdy mały deszcz pada cały dzień, to nawodni ziemię. Jeśli w czasie burzy spadnie jednorazowo duża ilość deszczu, to jej nie nawodni, tylko woda spłynie do rzeki”. Podobnie wygląda sytuacja z piciem wody. Dlatego należy ją pić systematycznie i regularnie.

Białko stanowi głównie element budulcowy organizmu. Jest niezbędne do budowy masy mięśniowej szczególnie u osób aktywnych fizycznie. Jeżeli  w analizie składu  ciała obserwujemy  ß masy mięśniowej pomimo wzrostu nawodnienia, to świadczy to o zbyt małej podaży białka w organizmie.

Analiza składu ciała oraz regularne badania krwi są doskonałą formą kontrolowania stanu zdrowia. Pozwalają „prześwietlić” pacjenta i zmotywować go do dalszej pracy. Zachęcamy do przeprowadzania analizy składu ciała (nie tylko w gabinecie dietetyka) w praktyce lekarskiej, pielęgniarskiej, ale również w zaciszu własnego mieszkania. Znajdźcie w tym radość, analizujcie i motywujcie się nawzajem.

Autor: Regina Kijewska – edukator diabetologiczny, pielęgniarka, dietetyk