Właśnie rozpoznano u Ciebie cukrzycę typu 2 i stawiasz pierwsze kroki w chorobie?
A może chorujesz już jakiś czas i chcesz wiedzieć więcej?
Być może choruje ktoś Ci bliski i chcesz go wesprzeć?
We współpracy z lekarzem przygotowaliśmy broszurę, która w przystępny sposób pokaże Ci, dlaczego wysiłek fizyczny jest tak ważny i jak duży wpływ na swój stan zdrowia masz TY sam. Opracowanie merytoryczne: lekarz diabetolog Barbara Soróbka.
Hipoglikemia to inaczej niedocukrzenie. Jest to zaburzenie gospodarki węglowodanowej w organizmie spowodowane niskim poziomem cukru we krwi. Kiedy stężenie glukozy we krwi spada poniżej 70 miligramów na decylitr, oraz zaobserwujemy towarzyszące objawy niedocukrzenia, można mówić o hipoglikemii. Stan ten może się pojawić w każdej postaci cukrzycy, jednak najczęściej występuje w cukrzycy typu pierwszego oraz typu drugiego. Niebezpieczna jest u kobiet w ciąży, zarówno dla matki jak i płodu – może wywołać niedotlenienie, a w jego wyniku nawet wady rozwojowe. [1]
W przypadku niedocukrzenia na początku pojawiają się objawy zwiastujące. W miarę jak poziom glukozy ulega dalszemu spadkowi, objawy niedocukrzenia ulegają nasileniu, w dalszym etapie prowadza do śpiączki, która może zakończyć się nawet śmiercią. [2]
Przyczyny hipoglikemii
O hipoglikemii można mówić także wtedy, gdy występują objawy niedocukrzenia, a po podaniu węglowodanów stan się poprawia. Wówczas nie jest konieczne mierzenie poziomu cukru aby zdiagnozować hipoglikemię. Hipoglikemia występuje częściej u osób z cukrzycą typu 1 niż z cukrzycą typu 2, zwykle w trakcie intensywnego leczenia insuliną, choć może pojawić się także u osób, które nie są diabetykami.
Najczęstszymi przyczynami hipoglikemii są:
niedobory pokarmowe (zbyt mała kaloryczność posiłku, zbyt duży odstęp czasowy między podaniem insuliny i posiłkiem, niespożycie posiłku po wstrzyknięciu insuliny),
nadmiar insuliny w organizmie (zbyt duża dawka insuliny, zbyt głębokie podanie insuliny -domięśniowo),
intensywny wysiłek fizyczny bez właściwego przygotowania,
spożycie alkoholu (zahamowanie wątrobowej produkcji glukozy),
w niektórych przypadkach bardzo wysoka lub bardzo niska temperatura otoczenia. [3]
U osób, które nie są cukrzykami, hipoglikemia może być również spowodowana napięciem nerwowym i stresem. Te dwa czynniki stymulują nadnercza do ciągłej pracy i wytwarzania m.in. adrenaliny, która powstrzymuje trzustkę przed produkcją nadmiernych ilości insuliny.
Hipoglikemia – jakie są jej objawy?
Objawy hipoglikemii są wynikiem niedoboru glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym. Najpierw pojawiają się objawy zwiastujące. Zdarza się jednak, że zostają one zlekceważone, szczególnie przez osoby, u których cukrzyca trwa już od jakiegoś czasu, i co jakiś czas występują epizody niedocukrzenia.
Objawy hipoglikemii pojawiają się stopniowo, wraz ze spadkiem poziomu cukru we krwi. Dzięki temu chory w początkowej fazie rozwoju hipoglikemii jest w stanie sam sobie poradzić, np. poprzez zjedzenie czegoś słodkiego. Jednak gdy pierwsze objawy zostaną zlekceważone, chory nie jest w stanie udzielić sobie sam pomocy. Na tym etapie niepodanie glukozy może doprowadzić do śpiączki, a nawet do śmierci. Dlatego chorzy na cukrzycę powinni nosić bransoletkę informującą o chorobie, odpowiednią kartę informacyjną w portfelu oraz zestaw do udzielenia pomocy z glukagonem.
Objawy hipoglikemii (nie muszą wystąpić wszystkie):
drżenie rąk,
uczucie niepokoju,
bladość powłok skórnych,
uczucie zmęczenia,
senność,
nadmierna potliwość,
silne uczucie głodu,
ból głowy,
niewyraźne widzenie,
zniecierpliwienie,
dezorientacja,
zaburzenie pamięci,
zaburzenie koncentracji,
bełkotliwa mowa,
drętwienie lub mrowienie okolic ust.
Hipoglikemia nie ustąpi sama. Należy jak najszybciej podjąć odpowiednie działania. Istotne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie jej objawów.
Postępowanie po stwierdzeniu objawów hipoglikemii:
Przy wyniku niższym niż 70 mg/dl (3,9 mmol/l) lub indywidualnie ustalonym przez lekarza poziomie glikemii, należy natychmiast wypić lub zjeść produkty zawierające łatwo przyswajalne węglowodany (15-20 g węglowodanów łatwo przyswajalnych).
2 wymienniki węglowodanowe zawarte w cukierkach glukozowych dostępnych w aptece,
1 szklanka coca-coli lub innego słodkiego napoju/soku. Nie należy sięgać po napoje bezcukrowe.
Nie należy spożywać czekolady, batonów, ciastek. Tłuszcz zawarty w tych produktach będzie spowalniał wchłanianie węglowodanów i opóźniał wzrost glikemii.
Powyższe czynności powodują krótkotrwały wzrost glikemii
Po 15-20 minutach należy ponownie dokonać pomiaru glikemii glukometrem. Jeżeli poziom glikemii nie wzrośnie i samopoczucie nie poprawi się, należy ponownie przyjąć wskazaną wcześniej porcję węglowodanów.
Po tych czynnościach w ciągu kolejnych 15-20 minut należy spożyć węglowodany złożone np. kanapkę.
Po 60 min ponownie należy zmierzyć poziom glikemii glukometrem. Jeżeli poziom glukozy nadal jest niski lub pacjent czuje się źle, należy powyższe czynności powtórzyć i skontaktować się z lekarzem, jeśli hipoglikemia utrzymuje się w dalszym ciągu. Po niedocukrzeniu zawsze należy zjeść posiłek, a każdy epizod hipoglikemii należy odnotować w dzienniczku samokontroli.
W przypadku cukrzycy typu 1 w sytuacji hipoglikemii należy podać glukagon, którego nie można podawać osobom po spożyciu alkoholu oraz chorującym na cukrzycę typu 2.
Jak zapobiegać hipoglikemii?
Pamiętaj o:
regularnym oznaczaniu poziomu glikemii i odnotowywanie w dzienniczku samokontroli,
planowaniu aktywności fizycznej i dostosowywaniu posiłków,
przyjmowaniu leków o wyznaczonych porach,
częstej zmianie miejsca podawania insuliny,
kontroli poziomu glikemii w razie złego samopoczucia.
Częstym błędem popełnianym przez chorego jest spożycie w krótkim czasie zbyt dużej ilości węglowodanów. Takie postępowanie powoduje gwałtowny wzrost stężenia glukozy we krwi, nawet powyżej 300 mg/dl (16,7 mmol/l).
Spadek cukru w nocy – jakie są przyczyny?
Diabetyków zarówno dorosłych jak i dzieci może dotyczyć hipoglikemia w nocy. Występuje ona najczęściej u osób stosujących terapie cukrzycy przy pomocy insuliny, rzadziej u pacjentów przyjmujących doustnie środki przeciwcukrzycowe. [4]
Podstawą leczenia cukrzycy jest terapia behawioralna, czyli zdrowy sposób odżywiania połączony z aktywnością fizyczną. Te dwa aspekty są równie ważne co farmakoterapia.
Wysiłek fizyczny jako metoda leczenia cukrzycy typu 2
Czy cukrzyca typu 2 jest przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej? Wręcz przeciwnie! Znaczenie wysiłku fizycznego u diabetyka jest niezwykle ważne. Dlaczego? Poprzez zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę, wpływa istotnie na poziom cukru. Ruch sprawia, że mięśnie szkieletowe wychwytują i spalają glukozę. Dzięki temu możesz obniżyć poziom glukozy. Regularna aktywność pomoże także zredukować masę ciała i obniżyć ryzyko powikłań sercowo- naczyniowych. Dzięki niemu możesz zmniejszyć dawki insuliny lub odstawić niektóre doustne leki przeciwcukrzycowe (zawsze i wyłącznie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem).
Jak widzisz, ruch jest jedną ze skutecznych metod niefarmakologicznego leczenia cukrzycy. Jeszcze większe znaczenie ma to u osób, które borykają się z nadmierną masą ciała, a taki problem ma wielu pacjentów z cukrzycą typu 2. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, utrzymanie prawidłowej masy ciała jest jednym z priorytetów leczenia behawioralnego cukrzycy, niezależnie od jej typu.
Jak możesz sprawdzić, czy Twoja masa ciała jest prawidłowa? Jedną z metod jest policzenie wskaźnika masy ciała, tzw. Body Mass Index (BMI). Inną metodą jest zmierzenie obwodu talii, który powinien wynosić u kobiet poniżej 80 cm, zaś u mężczyzn poniżej 94 cm. Obwód talii mierzymy w połowie odległości pomiędzy najniżej wyczuwalnym żebrem a grzebieniem kości biodrowej. Jeśli Twój obwód talii jest większy, świadczy to o otyłości brzusznej. Pamiętaj, że nadmiar tkanki tłuszczowej to nie defekt kosmetyczny, ale choroba, która może prowadzić do ponad wielu powikłań.
Aktywność fizyczna – jak zacząć?
Jeśli masz wątpliwości, jaka aktywność fizyczna będzie dla Ciebie właściwa, zacznij od rozmowy ze swoim lekarzem. Diabetolog, uwzględniając Twoją kondycję fizyczną, ewentualne choroby towarzyszące lub powikłania, wytłumaczy Ci, jakich ćwiczeń powinieneś unikać. Korzystne są wysiłki tzw. tlenowe (marsz, jazda na rowerze, pływanie), ale zaleca się dołączenie wysiłku oporowego – ćwiczeń siłowych. Jeśli Twój dotychczasowy tryb życia był raczej siedzący, nie powinieneś zaczynać od intensywnego wysiłku. Zalecane jest wówczas spacerowanie, najlepiej każdego dnia. Zacznij od kilkuminutowego spaceru i co tydzień wydłużaj jego czas o kilka minut. Możesz także maszerować z kijkami-nordic walking.
Pierwsze spacery powinny być spokojne i stopniowo coraz bardziej intensywne. Zalecenia PTD podają, że najbardziej odpowiednią formą wysiłku w grupie osób z cukrzycą typu 2 w wieku > 65. roku życia i/lub z nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer, 3–5 razy w tygodniu (ok. 150 min tygodniowo). Ale Twoja aktywność fizyczna może zacząć się inaczej. Wysiadaj jeden przystanek wcześniej, wybierz schody zamiast windy, w markecie parkuj daleko od wejścia, kup rower stacjonarny! Tańcz!
Spróbuj znaleźć taką aktywność, która będzie sprawiać Ci przyjemność! Znajdź towarzysza do ćwiczeń – razem zawsze raźniej! A może gry zespołowe? Znajdź sposób na aktywność. Ogranicz czas spędzony bez przerw w pozycji siedzącej. Korzyści glikemiczne odniesiesz, unikając siedzenia bez przerwy dłuższej niż 30 minut! Aby Twój ruch dał optymalny efekt, powinien być regularny, podejmowany co najmniej co 2–3 dni, a najlepiej codziennie, aż osiągniesz 150 minut tygodniowo. Osobom otyłym zaleca się 200–300 minut wysiłku fizycznego na tydzień, prowadzącego do deficytu energetycznego 500–750 kcal/dzień. Jeśli ćwiczysz intensywnie, pamiętaj o 5— 10 minutowych ćwiczeniach wstępnych, a na zakończenie — uspokajających.
O czym musisz wiedzieć?
Wysiłek fizyczny może zwiększać ryzyko ostrej lub opóźnionej hipoglikemii, zwłaszcza jeśli jesteś leczony insuliną lub pochodną sulfonylomocznika. Musisz wtedy kontrolować swój poziom glukozy w trakcie wysiłku fizycznego. Glikemię oznacz za pomocą glukometru do 15 minut przed rozpoczęciem wysiłku fizycznego. Jeśli Twój poziom cukru to 100 mg/dl lub mniej, zjedz małą przekąskę lub wypij pół szklanki słodkiego napoju. Zawsze weź ze sobą coś słodkiego na wypadek niedocukrzenia. Miej ze sobą glukometr. Warto mieć założoną bransoletkę z informacją, że chorujesz na cukrzycę. Po zakończeniu aktywności ponownie sprawdź poziom cukru. Pamiętaj, że efekt jednego treningu, w zależności od czasu jego trwania i intensywności, wpływa na Twoją insulinowrażliwość przez 24-72 godzin. Bierz to pod uwagę przy dawkowaniu leków. Ciężka hipoglikemia jest przeciwwskazaniem do podejmowania wysiłku fizycznego przez okres 24 godzin. Późne hipoglikemie mogą występować do 24 godzin po zakończeniu wysiłku fizycznego. Jeśli chorujesz długo, Twoje objawy spadku cukru mogą być nietypowe. Pamiętaj o tym.
O czym musisz pamiętać?
Metformina i nowoczesne leki przeciwcukrzycowe dają znikome ryzyko wystąpienia niedocukrzenia. Glikemie < 100 mg/dl nie wymagają spożywania dodatkowych porcji węglowodanów. Samokontrola glikemii w związku z wysiłkiem fizycznym powinna być przeprowadzana tylko okresowo. Musisz wiedzieć także, że alkohol może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii po wysiłku. Pamiętaj, aby odpowiednio się nawadniać, zwłaszcza w warunkach wysokiej temperatury otoczenia. Inną ważną sprawą jest zwrócenie uwagi na stopy, które mogą ulec uszkodzeniu podczas wysiłku (zwłaszcza przy współistniejącej neuropatii obwodowej i obniżeniu progu czucia bólu), o konieczności pielęgnacji stóp i wygodnym obuwiu. Nie spaceruj boso i w odkrytych butach.
Jeśli masz choroby towarzyszące lub przewlekłe powikłania cukrzycy, Twoja aktywność musi być skonsultowana z lekarzem prowadzącym. Forsowny wysiłek może w szczególnych, poniżej wymienionych sytuacjach klinicznych, mieć niekorzystny wpływ na Twój stan ogólny:
Retinopatia cukrzycowa proliferacyjna: ryzyko krwawego wylewu do ciała szklistego, odwarstwienie siatkówki;
Nefropatia cukrzycowa: nasilenie wydalania albumin i białkomoczu;
Neuropatia autonomiczna: obecność hipotonii ortostatycznej;
ZAPAMIĘTAJ! Wysiłek fizyczny, ze względu na wielokierunkowe korzyści, jakie przynosi jego wykonywanie, jest integralną częścią prawidłowego, kompleksowego postępowania w leczeniu cukrzycy. W celu uzyskania optymalnego efektu wysiłek fizyczny powinien być regularny, podejmowany co najmniej co 2–3 dni, jednak najlepiej codziennie.
Autor: Lekarz Barbara Soróbka specjalista chorób wewnętrznych, specjalista diabetolog