ZASADY ODŻYWIANIA osób chorujących na cukrzycę powikłaną zespołem stopy cukrzycowej

W zapobieganiu powikłaniom cukrzycy, w tym zespołowi stopy cukrzycowej, należy pamiętać o odpowiednim odżywianiu. Prawidłowa dieta w cukrzycy ma na celu uregulowanie i uzyskanie prawidłowej glikemii na czczo oraz po posiłkach. Aby to osiągnąć należy odpowiednio komponować posiłki i prawidłowo dobierać produkty do ich przyrządzenia.

Ogólne zasady odżywiania dla osób chorych na cukrzycę:

  1. Dzienne zapotrzebowanie energetyczne powinno być ustalone indywidualnie w zależności od wagi, wzrostu, aktywności fizycznej danej osoby czy też chorób współistniejących.
  2. Przy komponowaniu jadłospisu należy zadbać o prawidłowy podział kalorii na poszczególne posiłki.
  3. Spożywając posiłki należy zachować regularność – zalecane jest 4/5 posiłków w ciągu dnia, co ok. 3 godziny.
  4. Nie należy podjadać między posiłkami. Nie łączyć dwóch posiłków w jeden.
  5. Należy dbać o odpowiednią podaż węglowodanów, tłuszczy, białek, błonnika, witamin i mikroelementów.
  6. Warzywa najlepiej spożywać do każdego posiłku.
  7. Owoce spożywać w postaci nieprzetworzonej, przed godziną 16.00 i w trakcie posiłku.
  8. Produkty zbożowe powinny być pełnoziarniste (jeżeli nie ma innych wskazań)
  9. Codziennie należy spożywać nabiał, najlepiej w postaci jogurtu, kefiru, maślanki, twarogu.
  10. Tłuszcze zwierzęce powinno się zastępować tłuszczami roślinnymi jednocześnie pamiętając o ograniczeniu ilościowym.
  11. Spożycie mięsa należy ograniczyć, zastępując je rybami, jajami lub nasionami roślin strączkowych.
  12. Należy unikać słodyczy i cukrów dodanych, napojów gazowanych i soków.
  13. Sól należy ograniczyć w znacznym stopniu, potrawy można doprawiać ziołami.
  14. Należy dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu (ok. 2 litrów płynów dziennie).
  15. Alkohol, papierosy i inne używki należy odstawić.

WĘGLOWODANY

Węglowodany powinny stanowić główne źródło energii wszystkich osób chorujących na cukrzycę

Spożywać należy węglowodany złożone, o niskim indeksie glikemicznym, które nie powodują nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi, pozwalając utrzymać glikemię na właściwym poziomie jednocześnie zapobiegając występowaniu hipo i  hiperglikemii.

Najlepsze źródła węglowodanów złożonych: płatki owsiane, otręby, bataty, ryż, kasza, ziemniaki, nasiona, warzywa, owoce, pełnoziarniste pieczywo, pełnoziarnisty makaron

Węglowodany proste, wywołujące znaczne wahania glikemii, należy ograniczyć do minimum, gdyż mogą z czasem powodować wystąpienie przewlekłych powikłań cukrzycy (w tym zespół stopy cukrzycowej).

Źródła węglowodanów prostych: cukier rafinowany, ciasta, biszkopty, dżemy, konfitury, jasne pieczywo, jasne makarony.

BIAŁKA

Niedobór białka w diecie może prowadzić do znacznego obniżenia odporności oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycy.

Pełnią w organizmie wiele ważnych funkcji (służą do budowy i regeneracji tkanek, są podstawowym składnikiem krwi, licznych enzymów, pełnią rolę nośnika niektórych witamin i składników mineralnych, biorą udział w regulacji ciśnienia krwi i procesów odpornościowych).

Należy dostarczać organizmowi zarówno białko pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego, najlepiej w stosunku 1:1.

TŁUSZCZE

Obok węglowodanów, powinny być głównym źródłem energii.

Korzystne dla zdrowia właściwości mają kwasy tłuszczowe wielonienasycone (PUFA), które wpływają na obniżenie stężenia LDL – cholesterolu we krwi, zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań ze strony układu krążenia oraz zapewniają właściwy stan skóry, co ma znaczenie w zapobieganiu i leczeniu zespołu stopy cukrzycowej.

Tłuszcze nasycone powinny być znacznie ograniczone, ponieważ zwiększają stężenie cholesterolu frakcji LDL we krwi, co może prowadzić m.in. do miażdżycy oraz zawału mięśnia sercowego.

WITAMINY Z GRUPY B

B1 – Benfotiamina to rozpuszczalna w tłuszczach forma witaminy B1 (tiaminy). Łatwiej przenika do struktur nerwowych (zapewniając sprawność funkcjonowania komórek nerwowych) oraz uszkodzonych w przebiegu cukrzycy naczyń i narządów. Blokuje procesy glikacji, poprzez które podwyższone stężenia glukozy powodują uszkodzenie tkanek i narządów. Szczególnie zalecana jest w leczeniu i profilaktyce neuropatii cukrzycowej. Przynosi ulgę w uporczywych dolegliwościach oraz poprawia komfort życia pacjentów. Zapobiega powstawaniu zespołu stopy cukrzycowej.

B1, B2, B7 – Wpływają na metabolizm komórkowy i pełnią role m.in. kofaktorów enzymów. Biorą udział w przemianie węglowodanów, białek (wit. B1 i B2) i tłuszczów (biotyna-wit. B7). Umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie wszystkich komórek, w szczególności układu nerwowego i mózgu.

B12 – Witamina B12 – zapobiega chorobom układu krążenia. Niedobór przyczynia się m.in. do rozwoju niedokrwistości, schorzeń układu nerwowego oraz do postępującego osłabienia i zmęczenia. Na niedobór witaminy B12 narażone są osoby przyjmujące metforminę.

Źródło witamin: mleko, produkty mleczne, jaja, mięso, przetwory mięsne, ryby, nasiona roślin strączkowych, drożdże

KWAS ALFA-LIPONOWY (ALA)

Wiąże toksyczne związki metali i usprawnia ich usuwanie z organizmu. Bierze udział w regeneracji utlenionych białek, uszkodzonych lipidów i kwasów DNA. Stosuje się go w zapobieganiu oraz leczeniu zaburzeń czucia w polineuropatii cukrzycowej.

Kwas alfa-liponowy zwiększa insulinowrażliwość. Pozytywnie oddziałuje na metabolizm w komórkach nerwowych. Jest silnym antyoksydantem – neutralizuje wolne rodniki.

Korzystnie wpływa też na gospodarkę węglowodanową i lipidową. Obniża stężenie szkodliwych triacylogliceroli w komórkach beta trzustki.

Związek należy do grupy nasyconych kwasów tłuszczowych. Działa podobnie jak witaminy. Wpływa na wiele procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Usprawnia pracę układu krążenia i mięśni.

Źródło: orzechy włoskie, siemię lniane, oleje roślinne

WITAMINY C, E I PROWITAMINA A

Ograniczają rozwój neuropatii cukrzycowej. Ograniczają rozwój późnych powikłań cukrzycy, hamując rozwój miażdżycy, zmniejszając ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca, ograniczając rozwój procesów degeneracyjnych w narządzie wzroku.

Unieszkodliwiają wolne rodniki, które sprzyjają rozwojowi nowotworów, miażdżycy, procesów zapalnych, choroby Alzheimera.

Stosowane są w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.

Posiadają działanie antyoksydacyjne, hamują procesy starzenia komórek.

Źródła witamin: dynia, marchew, dynia, brzoskwinia,  morela kiwi, papryka czerwona, natka pietruszki, brokuły, migdały, orzechy laskowe, nasiona dyni i słonecznika, olej słonecznikowy, olej rzepakowy

WITAMINA D

Wpływa na funkcjonowanie m.in. komórek β wysp trzustkowych oraz wydzielanie insuliny. Odpowiednia podaż może zmniejszać ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 (syntetyzowana po ekspozycji na promienie słoneczne).

Źródło witaminy: łosoś, makrela, sardynka, tran, jaja

SKŁADNIKI MINERALNE MAJĄCE WPŁYW NA ZAPOBIEGANIE POWIKŁANIOM CUKRZYCY, ZESPOŁOWI STOPY CUKRZYCOWEJ:

 W cukrzycy szczególną uwagę należy zwrócić na chrom, cynk i żelazo (mikroelementy) oraz magnez i wapń (makroelementy). Składniki te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich rola w organizmie jest bardzo ważna – biorą udział w procesach przemiany materii, w metabolizmie witamin, wytwarzaniu i regeneracji składników komórek, procesach aktywacji przemian biochemicznych oraz regulują procesy hormonalne i enzymatyczne. Składniki te muszą być dostarczone do organizmu wraz z pożywieniem.

CYNK

  • odgrywa ważną rolę w metabolizmie komórkowym
  • bierze udział w regulacji syntezy białek i węglowodanów
  • chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych
  • poprawia funkcjonowanie insuliny
  • wykazuje działanie immunostymulujące

Źródło: Mięso, mleko i jego przetwory, wątroba, jaja, produkty zbożowe z pełnego przemiału.

ŻELAZO

  • jest składnikiem hemoglobiny
  • chroni przed działaniem wolnych rodników
  • to niezbędny składnik do prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz regeneracji tkanek
  • niedobór żelaza wywołuje niedokrwistość
  • występowanie niedokrwistości w cukrzycy wiąże się z większym ryzykiem rozwoju powikłań, takich jak nefropatia, retinopatia i niewydolność serca
  • stymuluje odporność

Źródło: Podroby, przetwory mięsne z krwią, ryby, orzechy, rośliny strączkowe.

MAGNEZ

  • reguluje metabolizm węglowodanów i wytwarzanie energii
  • działa pozytywnie zwłaszcza na układ sercowo-naczyniowy, mięśniowy i nerwowy
  • niedobór magnezu może spowodować m.in. insulinooporność, zaburzenia nerwowe, zaburzenie snu, osłabienie, depresję, skurcze mięśni
  • wpływa na funkcjonowanie wielu układów i narządów w organizmie
  • stężenie magnezu w komórkach jest regulowane przez insulinę

Źródło: Kasza gryczana, kakao, zielone części roślin, kiełki zbóż, nasiona roślin strączkowych.

WAPŃ

  • jest niezbędny w procesie wydzielania insuliny
  • od jego obecności zależy właściwa odpowiedź komórek trzustki na wzrastające stężenie cukru we krwi

Źródło: Mleko i jego przetwory, fasola biała, soja, jarmuż, migdały, mak, otręby pszenne

CHROM

  • bierze udział w procesach metabolicznych
  • bierze udział w ochronie komórek przed wolnymi rodnikami
  • wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego

Źródło: Orzech brazylijski, rośliny strączkowe, czosnek, nabiał, podroby, ryż, ryby morskie.

Znaczącą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu chorych na cukrzycę odgrywają odpowiednie nawyki żywieniowe. Prawidłowo dobrana dieta stanowi podstawowy czynnik prewencji i leczenia cukrzycy, jej powikłań oraz współistniejących zaburzeń metabolicznych.  Celem leczenia za pomocą diety jest  redukcja groźnych powikłań cukrzycy, co przekłada się na  poprawę jakości i wydłużenie czasu życia chorych.

Czytaj więcej

STOPA CUKRZYCOWA – poradnik

Stopa cukrzycowa jest skutkiem nieodpowiednio leczonej cukrzycy o wieloletnim przebiegu. Osoby chore narażone są na zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań w obrębie kończyn dolnych. Ich przyczyną jest neuropatia (czyli uszkodzenie nerwów), która zmniejsza czucie w stopach. Z powodu nieodczuwania bólu i temperatury w stopie, osoba chora na cukrzycę może przeoczyć powstające rany czy obrzęki. Zmniejszone krążenie krwi (co jest innym powikłaniem cukrzycy) dodatkowo spowalnia gojenie ran i zwiększa ryzyko infekcji.
To wszystko sprawia, że diabetycy są szczególnie narażeni na wystąpienie zespołu stopy cukrzycowej.

Objawy stopy cukrzycowej, czyli co powinno zwrócić Twoją uwagę?

  • przeszywające, kłujące, piekące bóle stóp
  • mrowienie, uczucie stąpania po drobnych kamieniach (parestezje)
  • kurcze mięśni łydek (szczególnie nocą)
  • zaburzenia chodu (wrażenie stąpania po czymś miękkim)
  • pieczenie, drętwienie
  • nadwrażliwość na dotyk oraz nieodczuwanie bólu
  • zaburzenie czucia
  • nadmierne marznięcie stóp
  • suchość skóry stóp (zwiększona podatność na pękanie)
  • ból w łydkach (tzw. chromanie przestankowe)
  • utrudnione gojenie ran (ograniczony dopływ krwi do tkanek stóp)

Poinformuj lekarza lub pielęgniarkę jeśli wystąpi u Ciebie którykolwiek z wyżej wymienionych objawów.

Prewencja – co zrobić, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia „ZSC” („zespołu stopy cukrzycowej”)?

  1. Kontroluj cukrzycę pod okiem specjalisty oraz regularnie mierz swój poziom glukozy w domu. Hiperglikemia powoduje neuropatię, a to bezpośrednio przyczynia się do powstania „ZSC”.
  2. Dbaj o siebie. Pamiętaj, że palenie tytoniu, nadwaga, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, nieprawidłowy cholesterol, zwiększają ryzyko wystąpienia „ZSC”
  3. Codziennie oglądaj swoje stopy — sprawdzaj, czy nie ma na nich widocznych ran, otarć, obrzęków, zmian czucia (jego brak bywa czynnikiem sprzyjającym odnoszeniu urazów). Zwracaj uwagę na wszelkie zmiany zabarwienia, uszkodzenia skóry np. otarcia, zranienia, zrogowacenie naskórka, zniekształcenia, np.: palce młoteczkowate. Pamiętaj, aby oglądać stopy bardzo dokładnie -grzbiety, podeszwy, przestrzenie między palcami, a w razie wątpliwości zawsze kontaktuj się z lekarzem.
  4. Regularne poddawaj się zabiegom podologicznym – usuwaj modzele i zrogowaciały naskórek w specjalistycznych gabinetach, profesjonalnie zajmujących się pielęgnacją stóp, takich jak podolog, podiatra, kosmetolog, pielęgniarka. Nie usuwaj modzeli ani odcisków samodzielnie.

Jak pomóc swoim stopom?

Codzienna higiena

Stopy należy myć codziennie w letniej wodzie przez 2-3 minuty (nie należy moczyć ich zbyt długo). Koniecznie trzeba je dokładnie osuszyć, nie zapominając o przestrzeniach między palcami. Nigdy nie należy myć stóp w gorącej wodzie — może to prowadzić do oparzeń. Do mycia można użyć „szarego” mydła lub emulsji o pH 5,5. W składzie używanych kosmetyków nie powinno być silnych detergentów, barwników czy sztucznych zapachów. Pamiętaj, że odpowiednia higiena jest niezbędna w profilaktyce stopy cukrzycowej.

Odpowiednie nawilżenie

Skóra stóp powinna być zawsze odpowiednio nawilżona oraz miękka. W przestrzeniach między palcami nie należy pozostawiać resztek kosmetyków. Do skóry suchej i wrażliwej można stosować preparaty zawierające olej konopny. W przypadku modzeli zalecane są preparaty z max. 25 % zawartością mocznika. Bardzo cienka i delikatna skóra stopy cukrzycowej o podłożu naczyniowym może być pielęgnowana przy pomocy preparatu z 10 % zawartością mocznika.

Wygodne obuwie

Unikaj zbyt ciasnych butów, wykonanych z syntetycznych materiałów. Te skutecznie ograniczają dopływ powietrza do stopy. Postaw przede wszystkim na wygodę i aspekt praktyczny. Buty powinny być odpowiednio szerokie i głębokie, dopasowane do kształtu stopy. Idealnie, jeśli są rekomendowane dla osób chorujących na cukrzycę. Nie należy nakładać obuwia na gołą stopę. Może to sprzyjać obtarciom. Każdorazowo przed włożeniem butów należy sprawdzić, czy nie ma w nim drobnych przedmiotów (np. kamyczków) oraz czy wyściółka nie jest zawinięta. Najlepiej, aby obuwie było bawełniane i bezszwowe – w ten sposób unikniesz obtarć i zniwelujesz pocenie stopy.

Skarpety też mają znaczenie

Skarpety i rajstopy powinny zapewniać prawidłowe oddychanie skóry stóp. Należy zmieniać je codziennie. Nie mogą także utrudniać przepływu krwi i limfy. Powinny być wykonane z naturalnego włókna, bez uciskowych ściągaczy. Nie należy nosić skarpet elastycznych ani pończoch samonośnych.

Skracanie paznokci

Paznokcie powinny być zawsze krótkie (ale nie za krótkie, by chroniły opuszkę palca) oraz skrócone „na prosto” przy pomocy papierowego pilnika, z zachowaniem jednego kierunku piłowania.

Tego unikaj

– nie ogrzewaj stóp przy kaloryferach czy innych źródłach ciepła,

– nie chodź boso, zwłaszcza w miejscach, w których możesz się skaleczyć, jak plaża,

– nie mocz stóp zbyt długo — nadmierne moczenie sprzyja maceracji naskórka i rozwojowi infekcji w obrębie stopy,

– nie stosuj maści, płynów i plastrów do usuwania odcisków – zawierają kwas salicylowy uszkadzający naskórek.

Jak leczyć stopę cukrzycową?

Leczenie stopy cukrzycowej powinno być interdyscyplinarne. Oznacza to, że chory powinien mieć dostęp do wielu specjalistów (lekarzy diabetologów, edukatorów ds. diabetologii, internistów, neurologów, chirurgów naczyniowych, ortopedów, kardiologów, nefrologów, dietetyków, pielęgniarek, podologów itd.) oraz wielu metod postępowania. U wszystkich diabetyków, bez względu na to czy występują już zmiany w obrębie stóp, czy też nie, zaleca się wyrównanie metaboliczne cukrzycy oraz modyfikację diety, które pozwolą na osiągnięcie pożądanych poziomów glikemii.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o zasadach odżywiania w cukrzycy, zapraszamy do artykułu:

Zasady odżywiania w diecie cukrzycowej – ABRA (glukometrabra.pl).

Pamiętaj:

  • Zespół stopy cukrzycowej jest powikłaniem, któremu często można zapobiec.
  • Działania profilaktyczne sprowadzają się do zapobiegania mikrourazom, a ich skuteczność zależy od świadomości pacjentów.
  • Wczesne zgłaszanie zmian na stopach jest kluczowe dla skuteczności leczenia.
  • Najważniejsze w leczeniu zespołu stopy cukrzycowej są niezmiennie: odciążenie, oczyszczanie rany, leczenie infekcji.
  • We wczesnych stadiach leczenie nie jest skomplikowane i może być z powodzeniem prowadzone przez każdego diabetologa.

Źródła:

1. „Idź przez życie na własnych nogach. „Praktyczny poradnik z zakresu prewencji zespołu stopy cukrzycowej z podstawowym zestawem do samokontroli i pielęgnacji stóp”. Opracowanie: mgr Małgorzata Pietrzyk-Brzoznowska Broszura_hq (diagnosis.pl)

2. Pielęgnacja Stopy cukrzycowej Pielęgnacja stopy cukrzycowej-jak o nią dbać? Kosmetyki dla diabetyków (diagnosis.pl)  

3. Polska Federacja Edukacji w Diabetologii — MATERIAŁY EDUKACYJNE „PROFESJONALNA PIELĘGNACJA STOPY CUKRZYCOWEJ

4. Zespół stopy cukrzycowej – praktyczne porady https://podyplomie.pl/diabetologia/26180,zespol-stopy-cukrzycowej-praktyczne-porady?page=3#

Czytaj więcej