III. Samokontrola
Samokontrola jest to zespół decyzji i czynności wykonywanych przez pacjenta (lub jego rodzinę i opiekunów) dzięki którym może on kontrolować swoją chorobę na co dzień, a w przyszłości zapobiegać wystąpieniu odległych powikłań cukrzycy. Natomiast samoopieka/samoobserwacja to umiejętność wykorzystania informacji wynikających z samokontroli w celu samodzielnego podejmowania decyzji terapeutycznych.
Elementy samokontroli:
- Zdrowe odżywianie, planowanie właściwej ilości i składu posiłków
- Umiejętność doboru wysiłku fizycznego
- Prawidłowe wstrzykiwanie insuliny i umiejętność ustalania odpowiednich dawek
- Badanie glukozy we krwi, glukozy i acetonu w moczu
- Regularny pomiar ciśnienia tętniczego
- Pielęgnacja stóp
- Kontrola masy ciała
Czego potrzebuje Pacjent do zbadania glikemii za pomocą glukometru?
Glukometr
Paski testowe
Nakłuwacz
Lancet
Żródło biężącej wody
Ręcznik lub chusteczki higieniczne
Gaziki jednorazowego użycia
Pojemnik na skażony materiał
Dzienniczek samokontroli
Pamiętaj, aby nie pożyczać swojego zestawu do pomiaru glikemii nawet członkom rodziny. Służy on do osobistego użycia, ponieważ praca na nim związana jest z bezpośrednim kontaktem z krwią. To naraża na przenoszenie różnych chorób.
Jaki glukometr wybrać?
Glukometr powinien być dopasowany do potrzeb pacjenta. Jeżeli np. osoba chorująca na cukrzycę ma osłabiony wzrok, to ekran glukometru i cyfry na nim muszą być na tyle duże, aby były wyraźnie widoczne. Należy sprawdzić jak urządzenie układa się w dłoni i czy przyciski nie są zbyt małe. Dodatkowe funkcje w glukometrze powinny być pomocne, a nie utrudniać obsługę. Czasami wielkość glukometru stanowi podstawową zaletę. Zawsze glukometr należy dobierać indywidualnie.
Co trzeba wiedzieć o paskach testowych?
- Należy kontrolować ich termin ważności
- Są jednorazowego użycia
- Należy je przechowywać szczelnie zamknięte w oryginalnym opakowaniu
- Nie można narażach ich na światło słoneczne
- Należy kupować paski testowe dedykowane dla konkretnego glukometru
Co warto wiedzieć o nakłuwaczu?
- To automatyczne urządzenie do nakłuwania palca
- Jest dopasowany tylko do konkretnych lancetów
- Umożliwia regulację głębokości nakłucia
- Jest wielokrotnego i tylko osobistego użycia
Nie należy dokonywać nakłucia samą igłą, bez wykorzystania nakłuwacza. Nie jest to bezpieczne, istnieje ponadto ryzyko zbyt głębokiego nakłucia. Nakłuwacz umożliwia ustawienie głębokości nakłucia oraz zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia ostrza. Dodatkowo, uzyskanie kropli krwi do pomiaru glikemii jest bardziej komfortowe.
Należy również pamiętać o regularnej wymianie lancetu, który służy do jednorazowego użycia. Ostrza są bardzo cienkie i ostre po to, aby nakłucie było jak najmniej bolesne. Jednak po kilkukrotnym użyciu dochodzi do ich uszkodzenia i tracą w/w cechy. Wówczas proces ten naraża na odczuwanie nasilonych dolegliwości bólowych. Po nakłuciu lancet jest już zanieczyszczony, stanowi materiał skażony i kolejne jego użycie może spowodować stan zapalny.
Lancet nieużywany
Lancet po 1 użyciu
Lancet zużyty
Przygotowanie się do pomiaru glikemii
Aby prawidłowo dokonać pomiaru glikemii należy skompletować niezbędny zestaw, który jest opisany powyżej oraz zapewnić sobie odpowiednie warunki pamiętając, że zostanie przerwana tkanka i istnieje ryzyko zakażenia.
Przygotowanie się do pomiaru glikemii:
Staranne umycie i osuszenie rąk
Należy pamiętać, że przed pomiarem glikemii miejsca nakłucia nie należy dezynfekować. Nawet jeśli uważamy, że ręce są czyste, należy je umyć pod bieżącą, ciepłą wodą, używając do tego mydła. Podczas mycia opuszki palców należy masować, aby usprawnić przepływ krwi, co umożliwi uzyskanie prawidłowej wielkości kropli. Następnie dłonie powinny być dokładnie osuszone. Kropla krwi nie powinna spływać z wodą, ani być przez nią rozcieńczana.
Przygotowanie nakłuwacza
Do nakłuwacza należy włożyć jednorazowy lancet, ustawić głębokość nakłucia i przygotować urządzenie w pozycji gotowej do nakłucia (naciągnięcie przycisku napinającego).
Wsunięcie paska testowego do glukometru
Do portu paska testowego znajdującego się na glukometrze należy włożyć pasek testowy zgodnie z informacją zawartą w instrukcji obsługi glukometru. W taki sposób uruchamia się glukometr. Na ekranie urządzenia pojawi się informacja o gotowości glukometru do użycia. Po wyjęciu paska testowego z opakowania zbiorczego należy go szczelnie zamknąć. Niektóre typy glukometrów wymagają wcześniejszego włączenia odpowiedniego przycisku.
Nakłucie palca
Po dokonaniu wyboru palca, który zostanie nakłuty, należy go wymasować ruchem od nasady do opuszki palca, aby zapewnić uzyskanie odpowiedniej kropli krwi. Nie należy nakłuwać kciuka i palca wskazującego (te palce oszczędzamy ze względu na to, że do chwytania używamy właśnie tych dwóch palców). Dociskając nakłuwacz do bocznej części opuszki palca należy nakłuć palec.
Uzyskanie kropli krwi
Po odpowiednim przygotowaniu opuszki i nakłuciu, powinna samoczynnie pojawić się okrągła kropla krwi. Dopuszczalne jest jedno naciśnięcie. Jeżeli kropla krwi rozmazuje się, należy przetrzeć miejsce nakłucia suchym gazikiem i delikatnie masując uzyskać następną kroplę krwi lub nakłuć nowe miejsce.
Nanoszenie próbki krwi
Nakłuty palec powinien pozostać nieruchomy. Drugą dłonią należy przenieść glukometr, w którym umieszczony jest pasek. Zbliż krawędź paska, na której jest wąski kanalik do kropli krwi. Pozwól, aby została pobrana odpowiednia ilość krwi, która napełni okno kontrolne w całości.
Wykonanie pomiaru
Całkowite wypełnienie okna kontrolnego paska testowego uruchomi odliczanie glukometru. W tej sytuacji należy odsunąć pasek od kropli krwi. Po chwili na ekranie glukometru wyświetli się wynik pomiaru poziomu glukozy we krwi, który zostanie zapisany w pamięci urządzenia. Nasączonym, jednorazowym gazikiem należy zabezpieczyć miejsce nakłucia.
Odnotowanie wyniku pomiaru poziomu glukozy we krwi
Uzyskaną wartość należy odnotować w elektronicznym lub papierowym dzienniczku samokontroli.
Niezbędne czynności po dokonaniu pomiaru glikemii:
Po otrzymaniu pomiaru glikemii należy w bezpieczny sposób usunąć materiał skażony, czyli:
- Wyjąć zużyty pasek z glukometru i wyrzucić do pojemnika na odpady medyczne lub inny zaadoptowany do tego celu pojemnik;
- Z nakłuwacza należy usunąć zużyty lancet i umieścić w pojemniku na odpady medyczne;
- Zestaw do pomiaru glikemii należy oczyścić z ewentualnych zabrudzeń powstałych podczas wykonywania pomiaru i umieścić w etui;
- Zestaw do pomiaru glikemii umieścić w bezpiecznym miejscu z dala od źródeł ciepła i urządzeń elektronicznych;
- Po dokonaniu pomiaru i zabezpieczeniu zestawu do pomiaru poziomu glukozy należy umyć ręce wodą z mydłem.
Pomiar glikemii z miejsc alternatywnych
Nie zaleca się pomiaru glikemii z miejsc alternatywnych w następujących sytuacjach:
- do 2 godz. po posiłku, kiedy następuje szybki wzrost stężenia glukozy we krwi
- w okresie szczytowego działania insuliny krótkodziałającej lub analogu insuliny szybkodziałającej
- podczas choroby
Czynniki zakłócające pomiar glikemii
- substancje wytworzone przez organizm i występujące we kwi ( trójglicerydy, bilirubina, kreatynina, wartość hematokrytu ▼30% i ▲60%),
- substancje pochodzące ze źródeł zewnętrznych (niedostateczna higiena rąk, resztki pożywienia, resztki środka dezynfekcyjnego).
Kontrola glukometru
Kontrola sprawności działania glukometru powinna być przeprowadzana 2 razy w roku w gabinecie przez pielęgniarkę lub lekarza. Pacjent samodzielnie, gdy ma wątpliwości czy wynik jest prawidłowy dokonuje kontroli glukometru przy pomocy odpowiednich płynów kontrolnych.
Kontrola masy ciała
Kolejnym ważnym w samokontroli elementem jest masa ciała. Kontroluj masę ciała codziennie rano przed śniadaniem, wynik zapisz w dzienniczku samokontroli.
Zaleca się dokonywać pomiaru o stałej porze.
Prawidłowa masa ciała
Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index)
MI = masa ciała w [kg] ÷ (wzrost w [m])²
Interpretacja wyniku BMI
20-24.9 – prawidłowa masa ciała
25-29.9 – nadwaga
powyżej 30 – otyłość
BMI nie jest dobrym miernikiem dla: dzieci które rosną, osób w wieku starszym, u których trudno dokonać dokładnych pomiarów, sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej oraz kobiet ciężarnych.
Prawidłowa masa ciała
Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index)
MI = masa ciała w [kg] ÷ (wzrost w [m])²
Interpretacja wyniku BMI
20-24.9 – prawidłowa masa ciała
25-29.9 – nadwaga
powyżej 30 – otyłość
BMI nie jest dobrym miernikiem dla: dzieci które rosną, osób w wieku starszym, u których trudno dokonać dokładnych pomiarów, sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej oraz kobiet ciężarnych.