Na świecie, jak również w Polsce liczba chorych na cukrzycę rośnie w zastraszającym tempie. Cukrzyca to pierwsza niezakaźna choroba uznana przez ONZ za epidemię XXI w. Pacjenci, u których zdiagnozowano cukrzycę są bardziej predysponowani do wystąpienia powikłań ogólnoustrojowych, takich jak choroba wieńcowa, choroby naczyń obwodowych, retinopatia, nefropatia czy neuropatia.[1] Choroba ta sieje spustoszenie w całym organizmie, nie oszczędzając również jamy ustnej. A zdrowie jamy ustnej wpływa na stan całego organizmu. Cukrzyca i choroby jamy ustnej mają działanie obustronne – cukrzyca może przyczyniać się do chorób jamy ustnej a choroby jamy ustnej mogą upośledzić kontrolę metaboliczną cukrzycy. Zarówno hiperglikemia jak i hipoglikemia niekorzystnie wpływają na stan tkanki przyzębnej. Niewłaściwie kontrolowana cukrzyca prowadzi do ubytku przyczepu nabłonkowego, zaniku kości wyrostka zębodołowego i destrukcji tkanki przyzębnej. Choroby przyzębia wpływają na pogorszenie kontroli glikemii. [2]
Choroby przyzębia
Faktem jest, że choroby przyzębia i inne choroby jamy ustnej występują częściej u osób z cukrzycą. Choroby przyzębia są najczęściej spotykaną jednostką chorobową jamy ustnej u osób z niewyrównaną cukrzycą i stanowią ok. 34% wszystkich zmian w jamie ustnej. [3] Przejdźmy teraz do definicji, by lepiej zrozumieć tę kwestię. Przyzębie to zespół tkanek otaczających i unieruchamiających ząb. Na przyzębie składają się dziąsła, ozębna, cement korzeniowy i kość wyrostka zębodołowego szczęki i żuchwy. Otaczają one ząb oraz mają za zadanie utrzymanie go w zębodole.[4]
Najwcześniejszy i najłatwiejszy w leczeniu etap chorób przyzębia to zapalenie dziąseł. Tkanka kostna i łączna nie są jeszcze objęte procesem chorobowym, dlatego na tym etapie uszkodzenia przyzębia są jeszcze odwracalne. W większości przypadków leczenie polega na usunięciu zalegającej płytki nazębnej i udzieleniu wskazówek dotyczących prawidłowej higieny jamy ustnej. Niestety, często objawy zapalenia dziąseł są lekceważone i pacjent zgłasza się do gabinetu dentystycznego dopiero z zaawansowaną chorobą przyzębia – czyli zapaleniem przyzębia. [5] Zapalenie przyzębia definiuje się jako utratę umocowania zębów w tkance łącznej i utratę kości zębodołowej. Jeśli zapalenie przyzębia pozostaje nieleczone, zęby dotknięte procesem chorobowym w końcu wypadną. [6]
Choroby przyzębia i cukrzyca są ze sobą ściśle powiązane, a u podstawy tego związku leżą procesy zapalne. Cukrzyca podnosi ryzyko wystąpienia lub zaostrzenia przebiegu chorób przyzębia a choroby przyzębia mogą wpłynąć na pogorszenie kontroli glikemii oraz zwiększenie oporności na insulinę. U chorych na cukrzycę stwierdza się wyższe wskaźniki choroby przyzębia niż u osób z prawidłowym stężeniem glukozy we krwi, przede wszystkim w zakresie ubytku przyczepu nabłonkowego i zaniku kości wyrostka zębodołowego. Mechanizmami odpowiedzialnymi za ten proces są: zmniejszenie syntezy kolagenu i glikozaminoglikanów w fibroblastach tkanki przyzębia oraz zwiększenie aktywności kolagenozy w tkankach. Choroby przyzębia wpływają negatywnie na kontrolę metaboliczną cukrzycy i zwiększają ryzyko jej powikłań takich jak: retinopatia, angiopatia i nefropatia. [7]
Chorzy ze złą kontrolą glikemii często trafiają do stomatologa z powodu ciężkiego zapalenia tkanek dziąseł z cechami utraty podparcia zębów, które z reguły objawia się rozsunięciem zębów, co powoduje, że między zębami pojawiają się szpary (diastemy). Mimo podobnego nasilenia powstawania płytki nazębnej (stanowiącej miejsce gromadzenia się bakterii) u chorych ze źle kontrolowaną cukrzycą typu 2 obserwuje się bardziej nasilone krwawienia z dziąseł w porównaniu z chorymi z dobrą lub umiarkowaną kontrolą glikemii. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobom przyzębia (poza zdrowym trybem życia i dietą) jest dbanie o higienę i zdrowie jamy ustnej. Zabiegi higienizacyjne przeprowadzane w gabinetach dentystycznych oraz domowa pielęgnacja jamy ustnej w połączeniu z regularnymi wizytami kontrolnymi u lekarza są najlepszą prewencją dla tego typu schorzeń. Leczenie chorób przyzębia poprawia wyrównanie metaboliczne cukrzycy typu 1.[8]
Próchnica
W źle kontrolowanej cukrzycy, duże stężenie glukozy we krwi powoduje wzrost stężenia cukru w ślinie i w płynie dziąsłowym. Płytka nazębna bogata w sacharydy, jest optymalnym podłożem rozwoju Streptococcus mutans i Lactobacillius acidophilus, zwiększając ryzyko wystąpienia próchnicy.[9] Omawiając związek między śliną a próchnicą należy zwrócić uwagę na funkcje, jakie pełni ślina. Ślina oczyszcza jamę ustną z resztek pożywienia, neutralizuje szkodliwe kwasy i tworzy na powierzchni jamy ustnej ochronną warstwę. Przy jej niedostatecznym wydzielaniu, próchnica może postępować szybko. Kserostomia – czyli uczucie suchości błony śluzowej jamy ustnej dotyczy 40-80 % chorych na cukrzycę. Zjawisko to wiąże się ze zmniejszeniem ilości wytwarzanej śliny. U chorych ze źle kontrolowaną cukrzycą, ilość produkowanej śliny jest znacznie mniejsza w porównaniu z chorymi z dobrze kontrolowaną cukrzycą czy też z osobami zdrowymi. Przypuszcza się, że mechanizmem odpowiedzialnym za zmianę ilości wytwarzanej śliny jest dysfunkcja nerwów autonomicznych albo zmian w mikrokrążeniu, które zmniejszają zdolność gruczołów ślinowych do odpowiedzi na stymulację nerwową/hormonalną. Wśród przyczyn wymienia się również odwodnienie jak i niepożądane działanie innych, często stosowanych leków w cukrzycy takich jak np. leki hipotensyjne, leki przeciwdepresyjne, diuretyki. [10]
Chorzy na cukrzycę borykają się z wieloma problemami zdrowotnymi. U osób ze źle kontrolowaną cukrzycą ryzyko wystąpienia zmian w obrębie jamy ustnej, takich jak: kandydoza, halitoza, utrata zębów, zaburzenia smaku, kserostomia znacznie rośnie. Co więcej, na cukrzycę chorują osoby zupełnie nieświadome tego rozpoznania. Tym bardziej zrozumiała jest wśród nich niska świadomość zależności, jakie występują między cukrzycą a chorobami jamy ustnej.
Duża odpowiedzialność spoczywa na personelu medycznym – lekarzach zajmujących się leczeniem cukrzycy i stomatologach. Coraz częściej cukrzyca jest wstępnie diagnozowana w gabinetach dentystycznych. Pacjenci zgłaszający takie dolegliwości jak pieczenie języka, suchość w ustach, zaburzenia smaku oraz wystąpienie takich objawów jak zapalenie dziąseł i przyzębia, próchnica czy liszaj płaski powinni być skierowani do odpowiedniego lekarza w celu dalszej diagnostyki i podjęcia leczenia.[11] Zgodnie z tegorocznymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego – u każdej osoby z cukrzycą należy przeprowadzać wywiad i badanie fizykalne ukierunkowane na choroby jamy ustnej, a każda osoba z cukrzycą powinna mieć raz do roku wykonane badanie stomatologiczne.[12]
Autor: Natalia Lipska-Kapłunow – edukator w cukrzycy
Źródło:
[1] Pacjent z cukrzycą w gabinecie stomatologiczny, Stomatologia Praktyczna, Magazyn Stomatologiczny nr 3/2016 K.Lewusz, A.Perz, A.Godzieba, K. Kaczor, K. Sporniak-Tutak, www.magazyn-stomatologiczny.pl/files/3505.pdf, s. 75, dostęp z dn. 05.10.2022
[2] Choroby przyzębia diagnostyka i leczenie. K. Kowalska, Kwartalnik pacjenta https://www.zoztargowek.waw.pl/kwartalnik_strony/46/choroby_przyzebia.pdf dostęp z dn. 05.10.2022
[3] Choroby przyzębia… K. Kowalska, Kwartalnik pacjenta https://www.zoztargowek.waw.pl/kwartalnik_strony/46/choroby_przyzebia.pdf dostęp z dn. 05.10.2022
[4] Cukrzyca a choroby przyzębia: nowe informacje dla lekarzy, G.Rutger Persson, DDS, PHD(Odont Dr), Diabetologia po Dyplomie Tom 8 Nr 4, 2011, podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/346/original/6-9.pdf?1474015214, s.6 , dostęp z dn. 5.10.2022
[5] Pacjent z cukrzycą w gabinecie stomatologiczny, Stomatologia Praktyczna, Magazyn Stomatologiczny nr 3/2016 K.Lewusz, A.Perz, A.Godzieba, K. Kaczor, K. Sporniak-Tutak, www.magazyn-stomatologiczny.pl/files/3505.pdf, s. 74, dostęp z dn. 05.10.2022
[6] Związek chorób przyzębia z cukrzycą i nefropatią cukrzycową, B. Wożakowska-Kapłon, K.J. Filipiak, G. Opolski, R.Górksa, Via Medica, https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8422/7183 s. 72
[7] Związek chorób przyzębia z cukrzycą i nefropatią cukrzycową, B. Wożakowska-Kapłon, K.J. Filipiak, G. Opolski, R.Górksa, Via Medica, https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8422/7183 s. 73-74
[8] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego s.107 https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf dostęp z dn. 05.10.2022
[9] Próchnica zębów u chorych na cukrzycę J.Kunert, E.Bołtacz-Rzepkowska, Prace Poglądowe, Dent.Med Probl.2007, 44,4,495-500 ISSN 1644-378X , Zakład Stomatologii Zachowawczej, Katedry Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi s.497 [KARJALAINENK.M., KNUUTTILAM.L.E., KÄÄRM.L.: Salivary factors in children and adolescents with insulin de−pendent diabetes mellitus. Pediatr. Dent. 1996, 18, 306–311.
[10] Diabetologia po Dyplomie, Tom 9 Nr 1, 2012, Objawy cukrzycy w jamie ustnej występujące poza przyzębiem: podstawowe informacje dla personelu medycznego. B.K. Gandara, DDS, MSD, T.H Morton Jr, DDS, MSD, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/014/341/original/31-38.pdf?1473942667, s. 33, dostęp z dn. 05.10.2022
[11] Związek chorób przyzębia z cukrzycą i nefropatią cukrzycową, B. Wożakowska-Kapłon, K.J. Filipiak, G. Opolski, R.Górksa, Via Medica, https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8422/7183 s. 74
[12] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego s.107 https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf dostęp z dn. 05,10.2022
